چه چیزی باعث آلودگی آب می شود؟

7 آلودگی مهم در آب

به سبب آلوده بودن آب ها، امروزه تصفیه آب بعنوان اولین مرحله از تأمین آب مصرفی تبدیل شده است. گام اول تصفیه آب، شناسایی آلاینده های موجود در آن است. آلاینده های آب را می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:

• آلاینده های آلی
• پاتوژن
• مواد غذایی و پسماند کشاورزی
• مواد جامد معلق و رسوبات (آلی و غیرآلی)
• آلاینده های غیرآلی (انواع نمک ها و فلزات)
• آلاینده های حرارتی
• آلاینده های رادیواکتیو

1- آلاینده های آلی

آلاینده های آلی را می توان به دسته های زیر طبقه بندی کرد:

کاهش اکسیژن حل شده

فاضلاب های شهری، صنایع غذایی، کشتارگاه ها، صنایع کاغذ و... حاوی درصد قابل توجهی ترکیبات آلی به صورت معلق، کلوئیدی و حل شده هستند. این مواد زاید بوسیله فعالیت باکتری ها در گذر زمان تجزیه می شوند. اکسیژن حل شده در آب صرف اکسیداسیون هوازی مواد ارگانیک موجود در فاضلاب ها می شود. افت شدید اکسیژن حل شده در آب باعث بروز مشکلات مهمی در سلامتی انسان می شود. این معضل بخصوص زمانی که مقدار اکسیژن حل شده کمتر از ۴ میلی گرم بر لیتر باشد به شدت خود را نشان می دهد. بر همین اساس کاهش اکسیژن حل شده در آب بعنوان یک شاخص آلودگی شناخته می شود.

ترکیبات آلی سنتزی

ورود ترکیبات آلی سنتزی به اکوسیستم زیستی انسان، عمدتاً از طریق فعالیت های خود انسان اتفاق می افتد. فعالیت هایی همچون افزایش تولید ترکیبات سنتزی، نشت در حین انتقال و استفاده بی رویه از این محصولات در کاربردهای مختلف، از جمله مسیرهای ورود ترکیبات سنتزی به اکوسیستم زیستی انسان است. از جمله ترکیبات سنتزی می توان افزودنی های سنتزی، افزودنی های خوراکی، داروها، رنگ ها، الیاف سنتزی، پلاستیک ها، حلال ها و ترکیبات آلی فرار را نام برد. اغلب این ترکیبات سمی بوده و به دلیل فرآیندهای تولید سنتزی در مقابل تجزیه میکروبی مقاوم هستند.

نفت

نفت یک محصول طبیعی است که در نتیجه باقی ماندن بقایای فسیلی در زیر زمین به مدت میلیون ها سال تشکیل شده است. آلودگی نفتی می تواند از طریق ریختن نفت، ترکیدن لوله های نفت و سایر تصادفات صنعتی ایجاد شود. سالانه ۱۴۰۰۰ هزار حادثه نشت نفت رخ می دهد که بسیاری از آن ها در ابعاد کوچک و قابل جمع آوری هستند، اما برخی هم فاجعه بار و آسیب زننده هستند.

پیچیدگی ترکیبات نفتی باعث شده تا سرعت تجزیه آن توسط فعالیت های باکتری ها متفاوت باشد. رها شدن نفت و فرآورده های آن در محیط زیست، ادامه زندگی بسیاری از جانداران ساکن اکوسیستم های خشکی و آبی را تهدید و با آلوده سازی آب های زیرزمینی، بهداشت انسانی را با خطر جدی روبه رو می کند، همچنین با از میان بردن زیستگاه گونه های مفید، اثر منفی خود را بر اقتصاد بخش هایی چون کشاورزی و شیلات تحمیل می کند.

2- پاتوژن ها (عوامل بیماری زا)

عوامل بیماری زا یا پاتوژن ها، میکروارگانیسم هایی هستند که از طریق رهاسازی فاضلاب های آلوده، مثل فاضلاب صنایع، در محیط وارد آب می شوند. ویروس ها و باکتری های موجود در آب می توانند باعث بروز بیماری های مختلفی شوند. از جمله پاتوژن هایی که در آب های آلوده وجود دارند می توان به آدنو ویروس، نورو ویروس، روتا ویروس، باکتری ویبریو و کریپتوزپوریدیوم اشاره کرد که باعث بروز آثار بیماری همچون التهاب شکم، تب، اسهال، عفونت کبد، تغییر رنگ پوست و کاهش ایمنی بدن می شوند.

3- آلاینده های مغذی

برخی پساب ها، کودها و فاضلاب ها حاوی مقادیر بالایی از مواد مغذی می باشند. بخش اعظمی از این ترکیبات حاوی مواد مغذی همچون نیتروژن و فسفر هستند. ورود این مواد به بدنه ی اصلی منابع آبی موجب افزایش میزان رشد جلبک ها و علف های هرز در آب می شود. این امر موجب غیرقابل آشامیدن شدن آب و گرفتگی فیلترها می شود. همچنین افزایش بیش از حد جلبک ها موجب مصرف شدن تمام اکسیژن موجود در آب و از بین رفتن سایر میکروارگانسیم ها به دلیل نبود اکسیژن خواهد شد.

مهمترین اثرات افزایش مواد مغذی در داخل آب را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:

• تنوع گونه های گیاهی کاهش یافته و زیستگاه تغییر می کند
• توده های زیستی حیوانی و گیاهی افزایش می یابد
• آهنگ رسوب گذاری در دریا و دریاچه افزایش یافته و طول عمر استفاده مفید کاهش می یابد
• احتمال رشد بی رویه گیاهان افزایش می یابد

4- جامدات معلق و رسوبات

برخی آلاینده ها (مواد، ذرات، و مواد شیمیایی) هم هستند که به آسانی در آب حل نمی شوند یا برخی از این مواد دیرتر ته نشین می شوند. معلق بودن این مواد مضر هستند و حتی برای ارگانیسم هایی که درون آب قرار دارند کشنده هستند. ذرات خاک هم که به دلایل مختلف وارد رودها، دریاچه ها و اقیانوس ها شده و در بستر آن ته نشین می شوند، در صورت انباشتگی زیاد، می توانند جزو آلاینده ها به شمار آیند. فرسایش ناشی از حذف درختان حافظ خاک نیز که غالباً در  نزدیکی آبراهه ها به وجود آمده یا بر اثر حمل خاک توسط آب های زراعی یا بارندگی روی معادن و اطراف جاده ها، می تواند با افزایش بیش از حد جامدات معلق و رسوبات در رودها و دریاچه ها گردد. همچنین نشست رسوبات در کف منابع آب، با پوشاندن سنگریزه های بستر، محل تخم گذاری ماهی هایی چون سالمون و تروت، دو نوع ماهی قزل آلا، را نابود کرده و باعث تخریب زیستگاه آن ها می گردد. از طرفی هم حضور مواد معلق در داخل آب مانع از نفوذ نور خورشید به داخل آب می شوند. نور خورشید برای فرایند فوتوسنتز گیاهان کف آب مورد نیاز است.

5- آلاینده های غیرآلی

همراه با آلاینده های آلی که در نتیجه رها کردن فاضلاب ها در طبیعت وارد آب ها می شوند، فلزات سنگین و دیگر آلاینده های غیرآلی نیز وارد منابع آبی خواهند شد. این ترکیبات در اثر فعل و انفعالات طبیعی از بین نرفته و تا سال ها در طبیعت و آب ها باقی می مانند. آلاینده های غیرآلی شامل انواع اسیدهای معدنی، نمک های غیرآلی، عناصر کم یاب، فلزات، ترکیبات فلزی، ترکیبات مرکب فلزات و مواد آلی، سیانیدها، سولفات ها و...

مواد غیرآلی باعث ایجاد مسمومیت ناگهانی یا بیماری های مزمن می گردند. انواع فلزات سنگین که در زباله های مراکز صنعتی وجود دارد از مهمترین عوامل شناخته شده بروز مسمومیت های حاد و مزمن، کاهش باروری و سرکوب سیستم ایمنی بدن انسان هستند. برای مثال کادمیوم موجود در پساب های زراعی که از انواع کودها نشأت می گیرند، توسط گیاهان زراعی جذب شده و چنانچه این گیاهان آلوده به مقدار زیاد توسط انسان مصرف شوند منجر به اسهال و حتی در طولانی مدت باعث مشکلات کبد و کلیه خواهند شد. سرب یکی از عوامل خطرساز عقب ماندگی ذهنی کودکان به شمار می آید.

6- آلاینده های حرارتی

آلودگی حرارتی عبارت است از کاهش کیفیت آب از طریق هر فرآیندی که منجر به تغییر دمای محیطی آب گردد. در نیروگاه های تولید برق، صنایع و کارخانجات از آب برای کاهش دمای تجهیزات، لوله واتصالات، ماشین آلات و  تأسیسات استفاده می کنند. این کار باعث تغییر دمای آب می گردد که با ورود مجدد به محیط، دمایی بالاتر از دمای اکوسیستم دارد. با افزایش دمای آب، میزان اکسیژن محلول در آن کاهش می یابد و از این طریق بر کل اکوسیستم منطقه تأثیر می گذارد. تخلیه روان آب ها و فاضلاب های شهری که در منابع سطحی آب تخلیه می شوند نیز می تواند منجر به افزایش دمای آب گردد. افزایش دمای آب یک رودخانه یا دریاچه حتی به اندازه ۲ درجه سانتی گراد می تواند منجر به از بین رفتن یا کوچ برخی از گونه های ماهی ها و دیگر جانداران شود. کوچ ماهی ها و ورود برخی موجودات در مقیاس وسیع می تواند موجب تغییرات بسیار نامناسبی در اکوسیستم منطقه شود.

7- آلاینده های رادیواکتیو

دلیل خطرناک بودن آلودگی مربوط به مواد رادیواکتیو این است که هم برای سلامت موجودات زنده بسیار خطرناک است و هم اینکه این مواد سال ها در محیط آبی باقی می مانند. نفوذ مواد رادیواکتیو در آب های زیرزمینی که منبع آب مصرفی هستند می تواند به کلیه ها صدمه وارد کرده و خطر ابتلا به برخی از بیماری های سخت را افزایش دهد. علاوه بر حوادثی که ممکن است در نیروگاه های هسته ای اتفاق بیفتد (نظیر آنچه در ژاپن اتفاق افتاد) عناصر رادیواکتیو می توانند از طریق برخی از مواد معدنی نیز وارد محیط زیست و آب آشامیدنی شوند. در واقع نوشیدن آب آلوده یکی از اصلی ترین راه های نفوذ مواد رادیواکتیو به بدن ماست.

منبع: واتک